Аньс
Аньс ургадаг 10-30 см өндөр, мөлхөө үндэслэг иштэй олон
салаалсан мөчиртэй мөн ногоон навчтай сөөгөнцрийг алирс гэж нэрлэдэг. Алирс V
сард цэцэглэж, VIII, IX сард жимс нь боловсорно. Боловсорч гүйцсэний дараа аньс
хурц улаан өнгөтэй, исгэлэн амттай, шүүслэг, бөөрөнхий хэлбэртэй болдог.
Жимсийг боловсорч гүйцсэний дараа гараар юмуу, “гар комбайн” гэж нэрлэдэг
алганы хойт хэсэг, хоёр хажуу тал нь битүү төмөр савар хамуураар хураадаг. Анис
нь С витамин ихтэй, буцалгаад халуунаар нь уухад ханиад, уушигны үрэвслийг
анагаахад ихээхэн тустай ургамал юм.
Нэрс
Нэрс нь 25-40 см өндөр, цайвар ногоон өнгийн навчтай, мөлхөө
үндэслэг иштэй сөөг хэлбэрийн ургамал бөгөөд жимс нь VI сарын сүүлчээр
үндэслэж, 40-50 хоногт боловсорч гүйцнэ. Нэрсний жимс хөх ягаан, хар
өнгөтэй, гонзгойдуу зууван хэлбэртэй амттай сайхан шүүстэй. Нэрс нь
дотроо хөх, хар гэж жимсний өнгөөр ялгагдах боловч жимсний найрлагаараа
хоорондоо бараг ялгаагүй. Хөх нэрс ойн ба тагийн бүсийн шилмүүст ой, бургасан
шугуй, ширэнгэтэй газар ургадаг бол хар нэрс ногоон хөвдөт нарс, хар мод,
гацууран ойд ургасан байдаг. Нэрсийг зөвхөн гараар түүнэ.
Мойл
Мойл нь 4-7 м өндөр ургадаг монс модны хар өнгөтэй жимс
бөгөөд VI сарын эхээр монос цэцэглэж VIII сарын сүүлч еспүгээр сарын эхний
хагаст жимс нь боловсорч гүйцнэ. Монос голын хөндий, гол горхины эрэг дагуу
бургасан шугуйтай холилдож, чийгтэй сүүдэр газар ургана. Мойл жимс нь чихэр
аргаах бодис, нимбэгийн хүчил, С витамин ихтэй учир хүнснээс гадна эмчилгээний
зориулалтаар ашиглагдана. Мойл жимсийг машиндан нунтаглаж цөцгийтэй хольж
хутгаад хүнсэнд хэрэглэх явдал Дорнод, Хэнтий, Төв, Сэлэнгэ аймагт ихээхэн
дэлгэрсэн байдаг.
Хад
Хад жимсний цэцэглэлт VI сард эхлэн наймдугаар сард жимс
бүрэн боловсорно. Хад жимс нь хүрэн улаан, хар, хар хүрэн өнгөтэй, хүйтэн, ганд
тэсвэртэй. С. В, P. A витамин, чихэрлэг, органик хүчлүүдийг агуулдаг, чанамал,
шүүс, ундаа, дарс хийхэд тохиромжтой.
Гүзээлзгэнэ
Гүзээлзгэнэ нь V, VI сард цэцэглэж VII, VIII сард үр жимс нь
бүрэн боловсордог. Найрлагадаа С, В6 витамин, каротин, чихэрлэг зүйл, алим,
нимбэг, хининий хүчил, пектин их хэмжээгээр агуулдаг чихэрлэг сайхан амттай.
Түүгээр чанамал, чихэрлэг ундаа, зайрмаг хийхээс гадна гурилан бүтээгдэхүүн,
сүүний өрөмний завсарт хавчуулж идэхэд маш тохиромжтой.
Өрөл
Өрөл нь V, VI сард цэцэглэж VIII сарын сүүлч, IX сарын эхний
хагаст боловсорно. Үр жимсэнд нь идээлэгч бодис, алимын хүчил, чихэрлэг бодис,
пектин, A, B витамин их хэмжээгээр агуулагдах бөгөөд шувтан бөөрөнхий
хэлбэртэй, улаан хүрэн, шаравтар туяа татсан жижигхэн жимстэй. Жимсийг хагалж
үзэхэд олон үртэй, намар анхны хяруунд цохиулсны дараа түүхэд зөөлөн, аятайхан
амттай болсон байх бөгөөд хадгалахад хагарч хэлбэр дүрсээ амархан алддаг.
Өрлийн жимсээр чанамал, ундаа, өрөлтэй тос хийхийн хамт нарийн боовны дотор
хавчуулга маягаар ашиглахад тохиромжтой.
Үхрийн нүд
Үхрийн нүд нь 1-2 м өндөр, бут хэлбэрийн сөөг ургамал. V-VI
дугаар сард цэцэглэж VII, VIII дугаар сард
жимс нь боловсорно. Гүйцэд боловсорсон үхрийн нүд хүрэн, хар хүрэн
өнгөтэй, шүүслэг чихэрлэг, содон сайхан үнэртэй, амтлаг жимс бөгөөд А. В. С. Р
витамин, чихэрлэг бодис, органик хүчил агуулна. Жимсийг гараар түүхэд хялбар,
түүгээр чанамал шүүс, ундаа чихрийн чөмөг, дарс хийхэд тохиромжтой.
Улаалзгана
Улаалзгана 1-2 м ургадаг сөөг хэлбэрийн ургамал. V, VI
сард цэцэглэж, VIII сард жимс нь боловсорно. Жимс нь улаан өнгөтэй,
бөөрөнхийдүү, шүүслэг. Улаалзганын жимс боловсорч гүйцсэний дараа мөчиртөө
удаан хадгалагддаг. Навч нь эфирийн тос, витамин арвинтай учир цай хэлбэрээр
хэрэглэдэг. Жимсээр чанамал, амтат ундаа, шүүс, дарс хийхэд тохиромжтой.